Je kunt de volgende tekst lezen, maar ook beluisteren.
Dit is de audio-opname (28 min.) die ik insprak voor de Ware Podcast.
In 2010 verscheen het boek YOGA BODY van Dr. Mark Singleton. Het bracht destijds nogal een schokgolf teweeg en een hoop verontwaardigde mensen. Niet zozeer in Nederland, maar wel in de VS en zeker in India en in Engeland, dat immers eeuwenlang kolonisator van India is geweest.
Laatst herlas ik het boek en besloot er dit blog aan te wijden. Niet met de intentie om een heuse samenvatting te schrijven, maar eerder om er een aantal zaken uit lichten die interessant zijn en die meer inzicht bieden in hoe veel van onze huidige yogavormen ontstaan zijn. Want ondanks intensieve studies naar de oorsprong van yoga, circuleren er nog altijd een aantal misvattingen, waarbij de grootste waarschijnlijk is dat de yoga die we tegenwoordig beoefenen al 5000 jaar oud zou zijn.
Als ik iets geleerd heb in dit leven, dan is het dat alles altijd verandert en dat alles en iedereen verbonden is. Yoga is geen uitzondering en dus is de beoefening van yoga ook veranderd, ontwikkeld en aangepast.
Nogmaals, dit is geen samenvatting en ook geen recensie. Ik houd het daarom vaak bondig en laat details weg. Het boek van Singleton is namelijk zeer gedetailleerd en ik raad je aan het zelf te lezen.
Het woord yoga is inderdaad gevonden in 5000 jaar oude geschriften. Ook zijn er duizenden jaren oude kleitabletten gevonden waarop menselijke figuren houdingen aannemen die zouden lijken op yogahoudingen. Toch zijn niet alle geleerden het erover eens of deze inderdaad als de beoefening van yoga aangemerkt kan worden.
Wat men wel met grote zekerheid weet is dat de beoefening van yoga eeuwenlang anders is geweest dan we tegenwoordig kennen.
Mark Singleton wilde vooral onderzoeken waarom op een gegeven moment in de beoefening van yoga de nadruk zo op het fysieke is komen te liggen. Want, en daarover vertel ik meer in mijn cursussen , klassieke of traditionele yoga ligt in de lijn van het achtvoudige pad zoals beschreven in de Yoga Sutra’s van Patanjali (200 BC) en daarin is het fysieke slechts een klein onderdeel van de totale beoefening.
Ik maak even een flinke sprong in de tijd, want pas in de late middeleeuwen (1500 na Christus) is men, in het gebied wat we nu India noemen, het een en ander op schrift gaan stellen, onder de naam Hatha Yoga Pradipika.
Daarin worden een aantal lichaamshoudingen (asana’s) beschreven, maar minstens zo belangrijk zijn de shatkarmas (reinigingsmethoden), pranayama, mudra’s, chakra’s en het bereiken van samadhi.
In bijgevoegde foto die ik overnam van de website yoga.pro.br zie je dat het repertoire aan lichaamshoudingen in de Hatha Yoga Pradipika (destijds weergegeven in zeer vernieuwende illustraties en nog niet als foto’s uiteraard) nog zeer beperkt is. Niets downward facing dog, trikonasana of een helden-serie.
In zijn boek Yoga Body gaat Singleton ervan uit dat we weten wat er in de Hatha Yoga Pradipika vermeld wordt.
Vervolgens begint Singleton in de 19e eeuw, waarin Engelse schrijvers, onderzoekers en anderen, en ook vooral hoger opgeleiden uit India behoorlijk neerkeken op de yoga-fakirs. Mannen die zich wijdden aan het spirituele leven en hun lichamen in de meest lastige en vaak onmogelijke lichaamshoudingen wrongen.
Vanuit innerlijke overtuiging of om af en toe een centje bij te verdienen werden deze acrobatische houdingen vaak vermengd met kunsten uit het Midden-Oosten, zoals liggen op een spijkerbed of het laten dansen van slangen. De meeste houdingen zouden voortkomen uit hatha yoga en er was weinig respect voor. Deze sadhus en andere halfnaakte vreemde types werden als smerig, onbehouwen, soms zelfs agressief gezien en bepaald niet als het toonbeeld van het verhevene.
Kortom, hatha yoga kende destijds geen aanzien of belangstelling in India.
Er is in die 19e eeuw wereldwijd heel veel aan de hand.
Ik benoem hier een aantal zaken die tegelijkertijd speelden. Ik zal niet gedetailleerd vertellen wat ze allemaal inhouden (al is het wel interessant om er meer over te lezen), maar het geeft je een beeld van wat er allemaal plaatsvond.
- Zo was er (en de invloed is er nog steeds) The New Thought, de Nieuwe Gedachte, een beweging die weliswaar ontstond in de VS maar zich verspreidde over grote delen van de wereld. Wikipedia: “New Thought is een spirituele beweging die in het begin van de 19e eeuw ontstond in de Verenigde Staten. Het is gebaseerd op wijsheden, filosofieën en geloofssystemen van verschillende oorsprong, zoals de oud-Griekse, Romeinse, Egyptische, Chinese, Taoïstische, Vedische, Hindoeïstische en Boeddhistische culturen”.
- In dezelfde periode nam wereldwijd de interesse in de beoefening van een gezond lichaam steeds meer toe. Bodybuilding werd enorm populair net als worstelen, boxen en bovenal het gymnastiekonderwijs uit Scandinavië. (vooral Ling-gymnastiek werd toonaangevend, vernoemd naar Pehr Henrik Ling (1776 –1839) die ook de vader van de Zweedse massage wordt genoemd).
- Nationalistische sentimenten van gezonde jonge mannen die de moraal van het land hoog zouden houden namen toe. Zeker in India waar een grote groep mensen er schoon genoeg van had om als achterlijke, armoedige en dunne slemielen behandelt te worden.
- Er ontstonden, zowel in India als in de VS en Engeland, health clubs en gymnastiekscholen.
- In 1844 werd de YMCA opgericht (Young Men's Christian Association) De invloed zou gigantisch worden en zorgde er bovendien voor dat er een morele, ideologische, spirituele en zelfs religieuze exponent werd toegevoegd aan de nieuwe levensstijl.
- In 1896 werden de Olympische Spelen nieuw leven ingeblazen.
- De gedachte dat je een beter mens kunt worden als je het lichaam en daardoor ook je geest traint, begon steeds meer post te vatten.
- Swami Vivekananda (1863-1902) was een van de eerste spirituele leraren die vanuit India naar de VS trok. Hij verwierf veel aanzien met de speech die hij in 1893 in New York gaf tijdens de World’s Parliament of Religions. Zijn boek ‘Karma-, Bhakti, Jnana- en Raja-Yoga’ zou in hoge mate bijgedragen aan zijn aanzien en aan de kennis die wij tegenwoordig hebben over Hindoeïsme, yoga en Vedanta. Hij was bovendien een groot voorstander van een nationalistische inheemse (autochtone) fysieke cultuur, maar van hatha yoga had hij geen hoge pet op. Vivekanada’s succes in de VS maakte dat hij in zijn thuisland India als een grootheid werd onthaald.
- De onderlinge invloeden tussen Oost en West zijn als een kokende ketel waar voortdurend inspiratie uitstoomt. Dat ging nog niet zo snel als nu, maar mensen reisden heen en weer en schreven er boeken over, schilderden (Oriëntalisme in de kunst) en schreven artikelen in kranten en tijdschriften. Ook toen al waren er veel tijdschriften over bodybuilding, krachttraining en gespierde mooie lichamen.
- In navolging van Vivekananda trokken er meer Indiase leraren naar de USA, waaronder Yogananda. Hun methodes en gedachtengoed, die enerzijds het klassieke gedachtegoed uitdrukten en anderzijds meegingen in de New Thought, werden omarmd in de VS.
- Ik heb mij een periode verdiept in Paramahansa Yogananda en Kriya Yoga en vroeg mij altijd af waarom hij de ‘energizing exercises’ had ontwikkeld, oefeningen die inderdaad veel weghebben van de gymnastiek uit die tijd. Waarom deden de jongens in zijn zelf opgerichte school in India geen hatha yoga? Inmiddels weet ik dat de hatha yoga-asana’s in die tijd nog steeds geen hoog aanzien had in India.
- De zucht naar onafhankelijkheid nam steeds duidelijker vormen aan in India: enerzijds was er het vreedzame verzet (ahimsa) van Gandhi en anderzijds waren er mensen die de onafhankelijkheid met ijzeren hand wilden bevechten. In de gymnastieklokalen kregen de grote groepen jongens fysieke training met een militante inslag.
- India werd in 1947 onafhankelijk.
- In de VS zou de invloed van vrouwen belangrijk worden. Groepjes vrouwen kwamen samen om met de nieuwe body en spirit invloeden aan de slag gingen. Er ontstonden groepen in studio’s waar Indiase dans, interesse in gezonde voeding en positieve lifestyle samengingen met lichamelijke oefening. Zelfs aan het begin van deze eeuw zijn die invloeden nog merkbaar b.v. in flow yoga (Shiva Rea) waarin danselementen, ritmisch ademen en sierlijke overgangen van de ene naar de andere oefening verwerkt werden.
- Harmonic gymnastics
- Women’s League of Health and Beauty
- Opkomst van de New Age chakra theorie (Cajzoran Ali)
- Na verloop van tijd werden diepe ademhalingsoefeningen, ontspanning en visualisatie-oefeningen toegevoegd en de volgorde in de lessen transformeerde steeds meer naar ademwerk en spiertraining voorafgaand aan ‘spirituele’ ontspanning.
- De docenten die hieruit ontstonden verkondigden trots dat zij de originele yoga uit India onderwezen. Het ontstaan van de moderne yogadocent zou je kunnen zeggen.
- Het was waarschijnlijk Shri Yogendra die in 1921 voor het eerst echte yogasana’s presenteerde in de US.
- Gezondheid, vrede, geluk, leven in overeenstemming met de natuur, alternatieve geneeswijzen; dat alles kon eind 19e en begin 20e eeuw op veel aandacht rekenen.
- De opkomst en het op grote schaal gebruiken van fotografie heeft veel veranderd. Foto’s van de gymnastiek/yoga-oefeningen werden veelal door dansers gepresenteerd, waardoor de fascinatie voor een getraind lichaam dat tot van alles in staat zou zijn toeneemt. En door fotografie gaan mensen zichzelf voor het eerst echt zien en waardoor men bewuster werd van het eigen lichaam.
- Aanvankelijk werden de groepslessen die een mengeling van Oosterse en Westerse invloeden bevatten nog geen yoga genoemd, hooguit yogisch of yoga-achtig.
- Rond de jaren ‘30 van de vorige eeuw werd de benaming yoga steeds vaker toegepast, al lag de benaming hatha yoga nog gevoelig.
- Yoga werd inmiddels beoefend door mensen zonder spiritueel doel.
- Er verschenen steeds meer artikels over hatha yoga i.c.m. esoterie en Bijbelse invloeden.
Uiteindelijk werd, begin 20e eeuw, de weg vrijgemaakt voor de herinterpretatie en herwaardering van yoga en ontwikkelde zich de moderne asana-beoefening die nu wel yoga werd genoemd.
Swami Kuvalayananda (1883-1966)
Swami Kuvalayananda en het door hem opgerichte Kaivalyadhama Institute leverden hierin een enorm belangrijke bijdrage door wetenschappelijk onderzoek naar yoga en het specificeren van alle eigenschappen, kwaliteiten en voordelen ervan. Het Kaivalyadhama Institute maakte deze prachtige documentaire.
Mysore Yoga - Krishnamacharya (1888-1989)
Krishnamacharya is waarschijnlijk de belangrijkste of in ieder geval de meest bekende naam als het om moderne yoga gaat. Voor velen is hij (altijd nog) het grote voorbeeld en dé guru.
Dat Singleton in zijn boek behoorlijk opmerkelijke observaties heeft gedaan werd daarom met argusogen bekeken.
Zo blijken er meerdere yogapioniers geweest te zijn in die tijd, maar Krishnamacharya is het bekends geworden, misschien wel omdat hem een geweldig podium werd geboden.
De Maharaja van Mysore (dat is een stad in India) vroeg Krishnamacharya om in een vleugel van het koninklijk paleis een state-of-the-art yoga-afdeling op te zetten en daar les te geven.
Wat ik door het boek van Singleton leerde is dat er in het paleis ook een vleugel was waar sporten en gymnastiek werden gegeven.
De Maharaja had meerdere belangen waaronder privélessen voor de koninklijke familie zelf, lessen voor jongens uit de omgeving, en het herdefiniëren en vormgeven van een authentiek en autochtoon trainingssysteem voor fysieke beoefening.
Destijds rond 1923 waren Westers bodybuilding en gymnastiek nog altijd populair en werden als mannelijker ervaren dan yoga dat voorzichtig aan meer bekendheid begon te krijgen. Het voordeel van yoga daarentegen was dat het als inheems, oorspronkelijk en cultureel werd gezien.
Uit Singletons boek valt op te maken dat Krishnamacharya ’s yoga sterk beïnvloed is door de bodybuilding en gymnastiek uit die tijd.
Ik geef een voorbeeld van hoe namen, begrippen en oefeningen door elkaar zijn gaan lopen en vaak verwarring geven; Hoe vaak hoor je tegenwoordig niet dat de namen Viparita Karani, de schouderstand en de Kaars naast elkaar worden gebruikt. De Kaars blijkt echter een naam te zijn die uit de Deense gymnastiek komt. Het lijkt op de schouderstand of in Sanskriet Sarvangasana. Daar hebben we vervolgens van gemaakt dat als je de schouderstand niet volledig kunt uitvoeren we het de gebroken kaars noemen, die dan weer hetzelfde zou zijn als Viparita Karani. Viparita Karani is echter officieel geen asana, maar een mudra. Tijdens de opleidingen die ik volgde zorgde dat voor verwarring. Ik besloot op een gegeven moment de naam te accepteren die binnen een opleiding of workshop gebruikt werd, maar in mijn eigen lessen hanteer ik één vaste naam en opvatting.
Documentaire over Niels Bukh en de door hem ontwikkelde gymnastiek:
Een belangrijke eigenschap van Krishnamacharya ‘s lessen zou zijn geweest dat hij ieder individu afzonderlijk benaderde, dus ieder op zijn eigen niveau en binnen zijn eigen kunnen. Dat principe is ook erg belangrijk binnen de eeuwenoude ayurveda. Nooit one-size-fits-all, maar oog hebben en oplossingen creëren voor ieder individu.
Krishnamacharya ‘s leerling Iyengar zou het principe van lesgeven in losstaande asana’s overnemen. Zijn andere leerling Pattabi Jois zou juist series van vooraf bepaalde asana’s creëren die vloeiend in elkaar overgaan.
Trailer Breath of the Gods:
De Maharaja van Mysore had nog een doel voor ogen, namelijk een spectaculaire vorm van amusement en entertainment creëren vanuit yoga. Krishnamacharya en zijn leerlingen gaven daarom optredens voor de koninklijke familie en gasten. Bovendien trok Krishnamacharya met zijn leerlingen door het land om overal op te treden en aandacht te vragen voor deze bijzondere yoga.
Krishnamacharya zou daarom de bestaande asanas wat spectaculairder en uitdagender maken zodat er aandacht en interesse zou ontstaan. Bovendien verwerkte hij er ook niet oorspronkelijke yogahoudingen in die hij waarschijnlijk ontleende aan de populaire gymnastiek van Bukh.
De theoretische achtergrond van de (vaak ingewikkelde) traditionele yogasana’s zouden daarom niet in het repertoire zijn opgenomen.
Tijdens deze optredens zou Krishnamacharya (anders dan in zijn lessen) net als in de dril-gymnastiek oefening na oefening geroepen hebben die de leerlingen dan op bijna militaristische wijze gedisciplineerd uitvoerden. Elke houding werd een bepaald aantal tellen en ademhalingen aangehouden.
Volgens Pattabi Jois zou dit de wijze zijn geweest waarop hij les kreeg van Krishnamacharya.
Anderen zeggen dat Jois slechts kort lessen heeft gevolgd en voornamelijk de series van de optredens kende.
Hoe Krishnamacharya in het begin van de yogashala in het paleis lesgegeven heeft zal nooit echt duidelijk worden. Zijn latere leerlingen, waaronder de Mohans, geven weer anders les dan Jois en Iyengar.
Documentaire Krishnamacharya:
Voor zowel Krishnamacharya als Iyengar zou in hun latere levens de traditionele yogabeoefening van puja’s (offers en rituelen), het lezen en leren van de oude teksten, chanten, mediteren e.a. belangrijker worden.
De Zonnegroet
Ik wist dat de beroemde Surya Namaskar (Zonnegroet) niet veel ouder zou zijn dan 100 jaar. Tijdens het schrijven van dit blog las of hoorde ik dat de Zonnegroet waarschijnlijk een samenvoeging is van een traditionele begroeting van de zon gecombineerd met gymnastiek sequenties (reeks, opeenvolging) en prostration (ik kan er geen Nederlands woord voor vinden, maar het is het bidden waarbij mensen rechtop staan, vervolgens languit op hun buik op de grond gaan liggen, weer rechtop gaan staan en weer gaan liggen).
Ashtanga Yoga
In 2014 was ik een maand in Mysore, de bakermat van de moderne yoga. Ik heb daar zowel de Ashtanga Vinyasa als de Iyengar-yogastijl beoefend, al is Mysore meer het mekka voor Ashtanga dan voor de Iyengar-adepten. De Pattabhi Jois yogashala was heilige grond. De leerlingen uit vooral Japan en de VS waren hardwerkende ambitieuze mensen. Niet alleen op de mat, ook in hun dure gehuurde appartementen konden ze d.m.v. hun laptop gewoon op afstand doorwerken aan hun carrière thuis. Ik dronk chai met ze en kokosmelk en hoewel ze altijd super vriendelijk waren voelde ik mij toch minder yogi-like naast deze afgetrainde en tot perfectionisme gedreven yuppen. Pattabhi Jois (1915-2009) werd door hen geadoreerd als de grote yogi.
De Ashtanga yogavorm zoals gegeven door Pattabhi Jois kenmerkt zich door een aaneenschakeling (sequentie) van yogahoudingen die als een serie beoefend worden.
Vinyasa yoga en power yoga zijn yogavormen die hieruit ontstaan zijn.
Inmiddels is Pattabhi Jois voor velen van zijn voetstuk gevallen na meldingen van misbruik tijdens het geven van fysieke aanwijzingen in zijn yogalessen.
Hieronder vind je links naar de Ashtanga-series zoals onderwezen door Pattabhi Jois.
Krishnamacharya zou voor de optredens die drie verschillende niveaus hebben gecreëerd voor beginnende, gemiddelde en ervaren yogi’s.
Het is zeer waarschijnlijk dat Pattabhi Jois zijn Ashtanga Vinyasa series hieruit ontwikkeld heeft.
Dit zijn de links naar de series:
Uit de film Yoga Unveiled (aanrader):
B.K.S Iyengar (1918-2014)
De andere beroemde leerling van Krishnamacharya was B.K.S Iyengar. In zijn boek Yoga Body citeert Singleton hem wel, maar gaat hij niet zo diep in op diens bijdrage aan de moderne yoga als bij Pattabhi Jois.
Iyengar gaf niet of nauwelijks in vaststaande series les, maar ging juist diep in op de precisie van de beoefening van de yogahoudingen. Dat wordt alignement genoemd. Bovendien werkte Iyengar veel met hulpmiddelen zoals touwen, houten bogen, dekens, riemen en bolsters. Iyengar ’s leerling Judith Lasater heeft het gebruik van hulpmiddelen verder doorontwikkeld in Restorative Yoga.
In dit boek Yoga Body vertelt Mark Singleton dat er in het Jaganmohan Paleis in Mysore een vleugel was ingericht voor de beoefening van sporten en gymnastiek en een andere vleugel voor de yoga van Krishnamacharya. In de gymnastiekvleugel hingen touwen en stonden allerlei hulpmiddelen die, nadat de vleugel verlaten was, bleven staan. Singleton benoemd het niet als zodanig, maar het zou zomaar kunnen dat deze hulpmiddelen Iyengar geïnspireerd hebben in zijn gebruik tijdens yogabeoefening.
Onderstaande video begint met de dagelijkse beoefening van Iyengar zelf en daarna zie je hoe hij lesgaf in zijn yogashala in Puna.
Joseph Pilates (1883-1967)
Pilates (niet Pilatus!) wordt niet genoemd in Singletons boek, maar aangezien ik er ook in lesgegeven heb is het wel leuk om hem ook in dit artikel te plaatsen, zodat je nog beter ziet hoe alles invloed op elkaar gehad heeft.
Binnen de populariteit van gymnastiek, worstelen, vechtsporten e.d. ontwikkelde ook Joseph Pilates zijn methode. Groepsgewijs of op allerlei door hem ontwikkelde apparaten zoals de reformer, wunda chair, de cadillac en meer.
Korte impressie van de door Joseph Pilates ontwikkelde Contrology methode:
De Joseph Pilates studio in New York:
Op de video zie je mensen rollen als een bal. Ironisch genoeg zouden yogadocenten dat later in de jaren ’70 en ’80 weer toevoegen in hun yogalessen. Toen ik zo’n twintig jaar geleden aan 60-plussers les gaf ontmoette ik mensen die een vorm van yoga beoefenden waarin invloeden van heilgymnastiek te bespeuren waren.
Hoewel de geschiedenis van de moderne yoga veel uitgebreider is, denk ik dat bovengenoemde uiteenzetting goed illustreert hoeveel invloeden van belang geweest zijn.
N.B Deze tekst zijn mijn woorden en interpretatie. Neem ze dus niet letterlijk over en zeg of schrijf nergens ‘Singleton zei’ of ‘Ik citeer Singleton’.
Links naar interessante websites:
Het maken van een artikel als dit is veel werk.
Als je mijn bijdrage waardeert en als je wilt dat ik meer van dan dit soort artikelen maak, dan zou je mij kunnen ondersteunen met een financiële bijdrage op deze link of d.m.v. de QR-code. Dank je wel _/\_